Η Παναγία ήταν το μοναδικό πρόσωπο επί γης που μπόρεσε να προσφέρει τέλεια και αναμάρτητη την ανθρώπινη φύση στον Θεό, η μόνη που μπόρεσε να ελκύσει τον Θεό επί της γης, να δώσει τη σάρκα Της για να σαρκωθεί ο Θεός Λόγος. Ο ρόλος Της στην ενανθρώπηση του Θεού και τη σωτηρία του ανθρώπου είναι ο πιο κεντρικός μετά από αυτόν του Χριστού. Το μοναδικό Θεομητορικό ένδυμα που έχει διασωθεί από τον επίγειο βίο Της έως τις μέρες μας είναι η Αγία Ζώνη Της, η οποία αναβλύζει αγιασμό, Χάρη και θαύματα. Αμέτρητα είναι τα θαύματα που έχουν καταγραφεί ιστορικά έως σήμερα.
Η Προέλευση της Αγίας Ζώνης
Η Τιμία Ζώνη της Θεοτόκου, διαιρεμένη σήμερα σε τρία τεμάχια, είναι το μοναδικό λείψανο ή κειμήλιο που σώζεται από την επίγεια ζωή Της και φυλάσσεται στην Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Σύμφωνα με την παράδοση, η Ζώνη φτιάχτηκε από τρίχες καμήλας από την ίδια την Θεοτόκο, και μετά την Κοίμησή της, κατά την Μετάστασή Της στους ουρανούς, την παρέδωσε στον απόστολο Θωμά. «Προς δόξαν ακήρατον ανερχομένη Αγνή, χειρί σου δεδώρησαι τω αποστόλω Θωμά, την πάνσεπτον Ζώνην σου», ψάλλει η Εκκλησία στο απολυτίκιο της εορτής της καταθέσεως της Τιμίας Ζώνης της Θεοτόκου.
Η Διαφύλαξη του Ιερού Κειμηλίου
Την Τιμία Ζώνη ανέλαβαν να διαφυλάξουν δύο πτωχές ευσεβείς γυναίκες στα Ιεροσόλυμα. Η Παναγία, λίγο πριν την Κοίμησή της, είχε δώσει εντολή στον Ευαγγελιστή Ιωάννη να μοιράσει σε αυτές και τις δύο εσθήτες Της. Το έργο της διαφύλαξης από γενιά σε γενιά συνέχισε μία ευλαβής παρθένος καταγομένη από την οικογένεια αυτή.
Στα χρόνια του αυτοκράτορα Αρκαδίου, υιού του Μ. Θεοδοσίου, έγινε η μεταφορά της Τιμίας Ζώνης στην ένδοξη πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη. Την κατέθεσε σε μία υπέροχη λειψανοθήκη, την οποίαν ονόμασε «αγίαν σορόν». Η κατάθεση έγινε στις 31 Αυγούστου. Το ιερό λείψανο θα προστάτευε την πρωτεύουσα του κράτους και τους κατοίκους από κάθε εχθρική επίθεση, από κάθε δυστυχία και δαιμονική επιβουλή.
Μετά από λίγα χρόνια η κόρη του Αρκαδίου, η αυτοκράτειρα Πουλχερία, ανήγειρε τον λαμπρό ναό των Χαλκοπρατείων και κατέθεσε εκεί την Τιμία Ζώνη. Η ίδια η αυτοκράτειρα την διακόσμησε με χρυσή κλωστή, έτσι όπως φαίνεται μέχρι σήμερα στην Ιερά Μεγίστη Μονή του Βατοπαιδίου.
Η μεταφορά της Αγίας Ζώνης στη Ζήλα Καππαδοκίας και η επιστροφή της στην Κωνσταντινούπολη
Τον επόμενο αιώνα, άγνωστο πότε και με ποιον τρόπο, μεταφέρθηκε η Τιμία Ζώνη στην Ζήλα της Καππαδοκίας, νότια της Αμασείας. Στην Κωνσταντινούπολη μεταφέρθηκε ξανά στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού του Α΄ (527-565), κτήτορα της Αγίας Σοφίας. Ο διάδοχός του Ιουστίνος Β΄ και η σύζυγός του Σοφία ανακαίνισαν τον ναό των Χαλκοπρατείων και ανήγειραν παρεκκλήσιο της Αγίας Σορού. Πάνω στην Αγία Τράπεζα φυλασσόταν η Τιμία Ζώνη.
Πλήθος θαυμάτων επιτέλεσε η Τιμία Ζώνη της Παναγίας στην Κωνσταντινούπολη. Θεράπευσε την Ζωή Ζαούτζη, σύζυγο του αυτοκράτορα Λέοντα Ϛ΄ του Σοφού (886-912), που βασανιζόταν από κάποιο ακάθαρτο πνεύμα. Όταν ο πατριάρχης ακούμπησε πάνω της την Αγία Ζώνη, αμέσως λυτρώθηκε από το μαρτύριό της. Ως έκφραση ευγνωμοσύνης η αυτοκράτειρα Ζωή ανέλαβε την συντήρηση της Τιμίας Ζώνης και την έπλεξε με χρυσή κλωστή.
Η Ευωδία και η θαυματουργική δύναμή της
Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γερμανός Α΄ (715-730) αναφέρει με λυρισμό ότι η Τιμία Ζώνη διατηρεί αιώνια την θεία ευωδία των θεραπειών που επιτελεί, ευφραίνοντας όσους την πλησιάζουν με πίστη και ευλάβεια· και ο Ιωσήφ ο υμνογράφος (περίπου 816-866) εξυμνεί το άγιο λείψανο, γιατί αυτό με την Χάρη της Παναγίας, καθαγιάζει τους πιστούς που προσέρχονται ευλαβικά για να το προσκυνήσουν, τους ανυψώνει από την φθορά και τους απαλλάσσει από ασθένειες και θλίψεις.
Γύρω στο 1150 η Τιμία Ζώνη βρισκόταν στο Μεγάλο Παλάτι της Κωνσταντινουπόλεως, στον ναό του Αγίου Μιχαήλ. Μάλλον είχε τεμαχιστεί και τεμάχια είχαν μεταφερθεί στους ναούς. Τον 12ο αιώνα, και συγκεκριμένα στα χρόνια της βασιλείας του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (1143-1180), καθιερώθηκε επίσημα η εορτή της Αγίας Ζώνης την 31η Αυγούστου, ενώ παλαιότερα εορταζόταν μαζί με την εορτή της Εσθήτος της Θεοτόκου, την 2α Ιουλίου.
Η Τέταρτη Σταυροφορία και η Άλωση της Κωνσταντινούπολης
Μετά την άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους της Δ΄ σταυροφορίας, το 1204, κάποια τεμάχια αρπάχτηκαν από τα στίφη των βαρβάρων και μεταφέρθηκαν στην Δύση. Ευτυχώς δεν χάθηκαν όλα. Είναι σίγουρο ότι ένα μέρος της Τιμίας Ζώνης παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη και μετά την ανακατάληψή της το 1261 από τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο φυλάσσονταν στον ναό των Βλαχερνών.
Η δωρεά της Αγίας Ζώνης στην Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου
Το μεγαλύτερο μέρος της Τιμίας Ζώνης, που σώζεται σήμερα, φυλάσσεται στην Μονή μας σε τρία τεμάχια. Οι δωρητές της Αγίας Ζώνης προς την Μονή του Βατοπαιδίου είναι δύο. Το τρίτο μικρό τεμάχιο προήλθε από τεμαχισμό που έγινε τον 18ον αι. όταν η Αγία Ζώνη βρισκόταν σε προσκυνηματική έξοδο στην Αίνο.
Δωρητής του πρώτου τεμαχίου της Θεομητορικής Ζώνης υπήρξε ο αυτοκράτορας Ιωάννης ο Ϛ ΄ Καντακουζηνός (1341-1354), ο οποίος δώρησε μεγάλο τεμάχιο της Τιμίας Ζώνης στην Μονή Βατοπαιδίου μαζί με σημαντικά σε αριθμό και αξία κειμήλια, ώστε να θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ευεργέτες της Μονής. Ο Καντακουζηνός στην συνέχεια παραιτήθηκε από το αυτοκρατορικό αξίωμα και έγινε μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ και μόνασε, κατά πάσαν πιθανότητα και στην Μονή Βατοπαιδίου. Στο μεγάλο κυτίο της Αγίας Ζώνης, που κατασκευάστηκε το 1818 στη Μόσχα, υπάρχει σχέδιο με τον αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνό να κρατά την Αγία Ζώνη και να την προσφέρει στην Μονή Βατοπαιδίου.
Ο Πρίγκιπας Λάζαρος και η σερβική δωρεά
Δωρητής του δεύτερου τεμαχίου της Θεομητορικής Ζώνης υπήρξε ο Κνέζης (βασιλεύς, ηγεμόνας) της Σερβίας μεγαλομάρτυς Λάζαρος ο Α΄ (1372-1389), κατά τον εξής περιπετειώδη τρόπο: Ο Μ. Κωνσταντίνος είχε κατασκευάσει έναν σταυρό, που τον έπαιρνε μαζί του στις εκστρατείες για να προστατεύει τον ίδιο και το στράτευμά του. Στην μέση ο σταυρός είχε τεμάχιο Τιμίου Ξύλου· υπήρχαν επίσης θήκες, όπου είχαν τοποθετηθεί και άγια λείψανα των πιο σημαντικών μαρτύρων και μαζί ένα τεμάχιο της Τιμίας Ζώνης της Θεοτόκου. Τον σταυρό αυτόν έπαιρναν στις εκστρατείες τους όλοι οι αυτοκράτορες. Κατά τα τέλη του 12ου αι. ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β΄ Άγγελος σε μία εκστρατεία κατά των Βουλγάρων νικήθηκε από τον ηγεμόνα Ασάν. Ένας ιερέας έριξε στο ποτάμι τον βασιλικό σταυρό, για να μη βεβηλωθεί από τους εχθρούς. Εκείνοι όμως τον βρήκαν και τον παρέδωσαν στον Τσάρο των Βουλγάρων Ασάν. Οι Βούλγαροι δεν είχαν καλές σχέσεις με τους Σέρβους. Αυτές επιδεινώνονταν συνεχώς.
Η μάχη του Μπελμπάζντ και η νίκη των Σέρβων
Γύρω στα 1330, σε μία μάχη κατανικήθηκε ο βουλγαρικός στρατός από τον σερβικό, και ο βασιλικός σταυρός πέρασε στα χέρια των Σέρβων. Μετά από σαράντα χρόνια ο ηγεμόνας των Σέρβων μεγαλομάρτυς Λάζαρος δώρισε στην Μονή Βατοπαιδίου τον βασιλικό σταυρό του Μ. Κωνσταντίνου μαζί με το τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, το τεμάχιο της Τιμίας Ζώνης και τα άλλα άγια λείψανα. Πίσω από τον Τίμιο Σταυρό βρίσκεται γραμμένο στην σερβική γλώσσα το εξής: «Λάζαρος, εν Χριστώ τω Θεώ Κνέζης της Σερβίας και Βασιλεύς Γραικίας, ανατίθημι το κραταιόν όπλον συν τη αχράντω Ζώνη της Πανάγνου μου, τη Μονή Βατοπαιδίου της Βασιλείας μου». Από τότε η Αγία Ζώνη φυλάσσεται στο ιερό βήμα του καθολικού ναού της Μονής.
Πίστη και θαυμαστά σημεία ανά τον κόσμο
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι αδελφοί της Μονής πραγματοποιούσαν περιοδείες λιτανεύοντας την Αγία Ζώνη στην Κρήτη, Μακεδονία, Θράκη, Κωνσταντινούπολη και Μικρά Ασία προς αγιασμό και στήριξη του υπόδουλου ελληνισμού και απαλλαγή από κάθε λοιμική ασθένεια.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο της γεγονός της διάσωσης μέσα στην Εκκλησία της Αγίας Ζώνης της Θεοτόκου, καθώς αυτή υφάνθηκε από τα ίδια τα άχραντα χέρια της Θεοτόκου. Είναι δε σύμβολο της παρθενίας και της αγνότητας, καθώς και της ετοιμότητας στην εργασία των εντολών του Κυρίου, από την οποία γεννάται η απάθεια και η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος.
Πλήθος θαυμάτων της Αγίας Ζώνης έχει καταγραφεί μέσα στην ιστορία, τα οποία μέχρι και σήμερα μαρτυρούνται από εκείνους που έζησαν την αγιαστική δύναμη της χάριτος του Θεού μέσω της Αγίας Ζώνης δια των πρεσβειών της Θεοτόκου. Η Αγία Ζώνη έχει ιδιαίτερη χάρη από την Θεοτόκο στο να θεραπεύει την στειρότητα και τον καρκίνο. Υπάρχει η παράδοση οι ασθενείς και τα στείρα ζευγάρια να ζώνονται με κορδέλα η οποία έχει προηγουμένως ευλογηθεί στην Αγία Ζώνη. Τα θαύματα που πραγματοποιούνται είναι αναρίθμητα μέχρι και σήμερα. Οι Πατέρες της Βατοπαιδινής Αδελφότητας είναι μάρτυρες πολλών τέτοιων θαυμαστών γεγονότων. Πολλά παιδιά έχουν γεννηθεί από ανδρόγυνα που για χρόνια δεν μπορούσαν να τεκνοποιήσουν, και πολλοί θεραπεύτηκαν από δύσκολες ανίατες ασθένειες με τη χάρη της Τιμίας Ζώνης. Η δυνατότερη μαρτυρία της αγιαστικής της δύναμης αποτελεί το θαύμα της μετάνοιας και της επιστροφής στην πίστη και της φανέρωσης του Θεού στη ζωή μας.